افزایش سرمایه یکی از موضوعاتی است که به گوش سرمایه‌گذاران و فعالین بورس بسیار آشناست. قیمت سهام پس از افزایش سرمایه تغییر می‌کند، بنابراین برای سهامداران بسیار مهم و لازم است که بدانند افزایش سرمایه چیست و برای قیمت سهم‌شان پس از افزایش سرمایه چه اتفاقی می‌افتد؟

آیا سهم را باید تا پس از افزایش سرمایه نگهداری کرد یا پیش از برگزاری مجمع آن را فروخت؟

چه شرکت‌های اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند؟

انواع روش‌های افزایش سرمایه کدامند و کدامیک بهترین روش است؟

و سوال‌های دیگر که در این مقاله به آنها پاسخ داده می‌شود. برای درک بهتر این مفهوم در وهله اول باید بدانیم که سرمایه چیست؟

سرمایه چیست؟

منابع شرکت دو دسته هستند. منابع تحت مالکیت خود شرکت که متعلق به سهامداران آن شرکت است و منابع تحت مدیریت شرکت که در واقع وجوهی است که شرکت به طلبکاران بدهکار است و برای مدتی از آنها استفاده می‌کند و سپس به آنها باز می‌گرداند. بنابراین سرمایه شرکت قسمتی از سمت چپ ترازنامه است که آورده سهامداران بوده و بخشی از حقوق صاحبان سهام است.

افزایش سرمایه چیست؟

افزایش سرمایه در شرکت‌های سهامی یعنی “افزایش اسمی میزان سرمایه ثبت شده شرکت” به زبان ساده افزایش سرمایه یعنی افزایش تعداد سهام منتشره توسط شرکت‌های سهامی.

پس می‌توان گفت افزایش سرمایه یکی از روش‌های تامین مالی شرکت‌هاست. شرکت‌ها برای اینکه بتوانند فعالیت‌های خود را توسعه دهند و قدرت رقابت خود را حفظ و یا افزایش دهند اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند. در برخی از مواقع نیز این کار به منظور اصلاح و بهبود ساختار مالی شرکت صورت می‌گیرد.

به این نکته توجه کنید که ارزش یک شرکت با سرمایه آن شرکت یکی نیست، در واقع ارزش شرکت شامل، نیروی انسانی، سود، تجهیزات، خطوط تولید، ارزش برند و … می‌شود و سرمایه مقدار پولی است که برای شروع اولیه و تداوم فعالیت هر شرکتی مورد نیاز بوده و سهامداران در تهیه کردن آن نقش مهم و اساسی را دارند.

این تامین منابع مالی جدید از طریق افزایش سرمایه می‌تواند به شکل‌های مختلفی صورت پذیرد. هنگامی که یک شرکت در بورس اوراق بهادار بخواهد سرمایه خود را افزایش دهد باید تعدادی سهام جدید منتشر کند و به سهامداران بفروشد تا مبلغ مورد نیاز برای افزایش سرمایه را تأمین کند. تفاوت اصلی بین انواع روش‌های افزایش سرمایه، در محل تامین این منابع جدید است.

انواع روش های افزایش سرمایه

در مجموع می‌توان چهار دسته کلی برای افزایش سرمایه شرکت‌ها در نظر گرفت که شامل:

• افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها

• افزایش سرمایه از محل سود انباشته (سهام جایزه)

• افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات سهامداران

• افزایش سرمایه به روش صرف سهام

افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی

در افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها، شرکت دارایی‌های ثابت مشهود خود مانند زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و تجهیزات، سرمایه‌گذاری‌ها و… را مورد تجدید ارزیابی قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، ارزش دارایی‌های یک شرکت بر اساس نرخ تورم کشور ارزیابی شده و در ترازنامه به‌روز می‌شود.

با به‌روز شدن ارزش دارایی‌ها، امکان استفاده از تسهیلات مالی بیشتر نیز وجود دارد. این عمل در شرکت‌های زیان‌ده می‌تواند به‌عنوان محرکی برای تجدید حیات شرکت‌ها محسوب شود.

به عنوان مثال افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها به‌ویژه برای شرکت‌هایی که مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت شده‌اند، از اهمیت زیادی برخوردار است.

بر‌اساس قانون تجارت در صورتی که مقدار زیان از نصف سرمایه ثبتی شرکت بیشتر باشد، شرکت مذکور مشمول ماده ۱۴۱ می‌شود. شرکت زیان‌ده برای خروج از این ماده باید سرمایه خود را به مقداری افزایش دهد تا میزان زیان از نصف سرمایه کمتر شود.

در این روش، درصد مالکیت سهامدار در شرکت تغییری نمی‌کند. یعنی به همان نسبت که سرمایه شرکت زیاد می‌شود، تعداد سهام فرد نیز افزایش پیدا می‌کند.

در نتیجه از آنجایی که معادله حسابداری در ترازنامه باید برقرار باقی بماند و بدهی‌های شرکت نیز تغییری نکرده، سرمایه شرکت باید افزایش پیدا بکند تا این معادله برقرار بماند. در این روش پولی به شرکت وارد نمی‌شود و فقط یک عملیات حسابداری در صورت‌های مالی شرکت رخ می‌دهد. به همان مقدار که تعداد سهام سهامدار افزایش پیدا می‌کند قیمت آن کاهش پیدا می‌کند، در نتیجه تغییری در دارایی شخص رخ نمی‌دهد.

افزایش سرمایه از محل سود انباشته

طبق قانون تجارت شرکت‌ها موظفند سالانه درصدی از سود خود را بین سهامداران تقسیم نکرده و نزد خود نگهداری کنند.

این سود در حسابی تحت عنوان سود انباشته در صورت‌های مالی شرکت‌ها ثبت می‌شود. با افزایش سودهای ذخیره شده و رسیدن به مقدار مناسبی، شرکت می‌تواند از این محل سرمایه خود را افزایش دهد و با این کار منابع جدید موردنیاز خود را تامین کند.

پس در روش سود انباشته نیز عملا جریان نقدینگی جدید به شرکت وارد نمی‌شود، به دلیل اینکه سهامداران پولی برای سهام جدید خود پرداخت نمی‌کنند، در این روش به سهامداران، سهامی تحت عنوان سهام جایزه تعلق می‌گیرد.

بنابراین در روش سود انباشته نیز درصد مالکیت سهامدار در شرکت تغییری پیدا نمی‌کند. یعنی به همان نسبت که سرمایه شرکت زیاد می‌شود تعداد سهام شخص نیز افزایش پیدا می‌کند.

در این روش نیز میزان دارایی سهامدار تغییری نمی کند، یعنی به همان نسبت که تعداد سهام شخص زیاد می‌شود قیمت سهام کاهش پیدا می‌کند.

افزایش سرمایه از محل آورده نقدی چیست؟

در مواقعی که شرکت نیاز به منابع جدید برای طرح‌های توسعه‌ای خود دارد اما سود انباشته مناسبی در اختیار ندارد، ناچار به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهامداران است. به دلیل اینکه این روش، نیازمند تامین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، شرکت حق استفاده و حضور در آن را ابتدا به سهامداران شرکت می‌دهد.

به این صورت که اوراقی تحت عنوان «حق تقدم سهام» در اختیار سهامداران فعلی قرار می‌گیرد. سهامدار در مدت زمان مجاز برای معاملات این اوراق که معمولا ۲ ماه است و به آن مهلت پذیره‌نویسی گفته می‌شود، دو راهکار دارد.

۱. پرداخت مبلغ اسمی سهام: در این روش سهامدار به ازای هر سهم باید مبلغی را در بازه زمانی ۲ ماهه به شرکت پرداخت کند. این مبلغ در ایران معمولا هزار ریال (قیمت اسمی سهم) است. با این کار پس از طی شدن مراحل افزایش سرمایه، حق تقدم شما تبدیل به سهم عادی می‌شود.

۲. فروش حق تقدم: اگر سهامدار به هر علتی تمایل نداشته باشد که از حق تقدم‌های خود استفاده کند، می‌تواند در بازه زمانی دو ماهه حق تقدم‌های خود را به سرمایه‌گذاران دیگر بفروشد. این حق تقدم‌ها مانند سهام عادی در بورس قابل معامله هستند. حق تقدم هر سهم با اضافه شدن حرف «ح» پس از نماد آن قابل شناسایی است. به‌عنوان نمونه حق تقدم بیمه حکمت با نماد «وحکمت‌ح» معامله می‌شود.

افزایش سرمایه از روش صرف سهام چیست؟

در این روش، شرکت سهام خود را به مبلغی بیش از قیمت اسمی و از طریق پذیره‌نویسی به فروش رسانده و تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام را، به حساب اندوخته منتقل یا در ازای آن سهام جدید، به سهامداران قبلی می‌دهد.

در افزایش سرمایه به روش صرف سهام به جای انتشار سهام عادی با ارزش اسمی، پذیره‌نویسی سهام جدید ناشی از این عمل به قیمت بازار انجام می‌شود. منظور از صرف سهام، اضافه ارزش سهام یعنی مابه‌التفاوت ارزش بازاری و اسمی سهام است. شرکت درخصوص صرف سهام سه کار می‌توانند انجام دهند:

• انتقال اضافه ارزش به اندوخته شرکت

• تقسیم نقدی اضافه ارزش به سهامداری قبلی

• دادن سهام جدید به سهامداران قبلی

در مورد فروش هم دو کار می‌توانند انجام دهند:

• فروش با حفظ حق تقدم

• فروش با سلب حق تقدم

بهترین نوع افزایش سرمایه کدام است؟

باید توجه داشت ساختار شرکت‌ها با یکدیگر تفاوت داشته و از آنجا که هر یک پیچیدگی‌های خاص خود را دارند، نمی‌توان نسخه‌ای کلی برای همه شرکت‌ها در نظر گرفت. در مجموع اما افزایش سرمایه‌ای که سبب ورود منابع جدید مالی به شرکت شود، شرایط مناسب‌تری را برای توسعه فعالیت‌ها رقم می‌زند.

بنابراین افزایش میزان سرمایه از طریق آورده نقدی و همچنین صرف سهام به‌صورت کلی بهتر قلمداد می‌شوند.

همچنین روش تجدید ارزیابی دارایی‌ها از آنجا که عملا پولی وارد شرکت نشده و صرفا یک عملیات حسابداری برای بهبود صورت‌های مالی شرکت محسوب می‌شود، به‌ویژه برای شرکت‌های ورشکسته و مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت مناسب ارزیابی می‌شود.

چند نکته در مورد افزایش سرمایه

• هر اتفاقی که در رابطه با افزایش سرمایه یک شرکت در مجمع آن شرکت تصویب شود، شامل حال افرادی می‌شود که در زمان برگزاری مجمع شرکت، سهامدار آن شرکت بوده‌اند.

• بعد از اینکه افزایش سرمایه شرکت در مجمع فوق‌العاده به تصویب رسید، موضوع در روزنامه کثیرالانتشاری که به عنوان روزنامه رسمی شرکت انتخاب شده، منتشر می‌شود.

این موضوع در سامانه کدال نیز به سهامداران اطلاع رسانی می‌شود. همچنین فرمی برای سهامداران آن شرکت ارسال شده و از آنها درخواست می‌شود تا درصورت تمایل به استفاده از حق تقدم خود برای خرید سهام جدید، فرم مذکور را تکمیل و برای شرکت ارسال نمایند.

به این فرم، اصطلاحا گواهی حق تقدم خرید سهام گفته می‌شود.

• در برخی از موارد شرکت‌ها اقدام به افزایش سرمایه ترکیبی می‌کنند. مثلا بخشی از آن از محل سود انباشته و بخش دیگر از طریق آورده نقدی سهامداران انجام می‌شود. برای محاسبه قیمت سهم در این روش، باید فرمول دو روش مزکور را با یکدیگر تلفیق کنید.

• قیمت‌هایی که از طریق فرمول‌ها محاسبه می‌شوند قیمت تئوریک سهم است. در بسیاری از مواقع در واقعیت این قیمت‌ها ممکن است تغییر پیدا کند. یعنی به دلیل عرضه و یا تقاضای زیاد در سهم ممکن است قیمت سهم بعد از بازگشایی بیشتر یا کمتر از قیمت تئوریک آن شود.