آگهی مزایده املاک و مستغلات
۷ شهریور ۱۴۰۲
افزایش سرمایه چیست؟
۲۲ شهریور ۱۴۰۲
پورتفولیو (Portfolio) یا پرتفوی (نگارش نزدیک به تلفظ فرانسوی این کلمه) واژه‌ای است که حتی در فارسی هم رایج شده و اصطلاحاتی مثل پورتفولیو پروژه، پورتفولیو سرمایه‌گذاری، پرتفولیو طراحی لباس، پورتفولیو طراحی صنعتی و پورتفولیو عکاسی را زیاد می‌خوانیم و می‌شنویم.
مدیریت پورتفولیو به چه معناست؟
بنا بر توضیح دیکشنری وبستر، استفاده از کلمه پورتفولیو در زبان انگلیسی، بیش از سه قرن قدمت دارد و نخستین ثبت مکتوب آن به سال ۱۷۱۳ برمی‌گردد. در آن زمان پورتفولیو به کیف، بسته یا جلدی گفته می‌شده که برگه‌هایی را در آن می‌ریخته و جابه‌جا می‌کرده‌اند.
ویژگی اصلی پورتفولیو این بوده که محتویات داخلش مجزا بوده‌اند. مثلاً هنرمندان آثار خود را در آن گذاشته و یا نویسندگان نوشته‌های خود را در آن قرار می‌داده‌اند.
پورتفولیو چیست
در قرن نوزدهم کلمهٔ پورتفولیو با این معنی زیاد به کار می‌رفته است. مثلاً می‌گفتند: «وزیر، پورتفولیوی امور جنگ را در اختیار فلانی قرار داد.»
ما امروز در زبان فارسی در چنین جملاتی به جای پورتفولیو از کلمهٔ پرونده استفاده می‌کنیم. مثلاً می‌گوییم: پرونده این کار را به فلانی واگذار کردم. یا پرونده‌اش پیش من بسته شده است.
پورتفولیو به معنای مجموعه نمونه‌کارها
این معنای قرن هفدهمی پورتفولیو هنوز هم در گفتگوهای روزمره به‌کار می‌رود. خصوصاً هنرمندان و طراحان از اصطلاح پورتفولیو زیاد استفاده می‌کنند.
معماران، گرافیست‌ها و طراحان، هنوز مثل همکاران خود در چند قرن قبل، مجموعهٔ نمونه کارهایشان را پورتفولیو می‌نامند. این هنرمندان، تصویر و شرح آثار خود را به شکل مکتوب و گاه به‌صورت آنلاین و دیجیتال آماده می‌کنند و به همکاران، کارفرماهای بالقوه، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و نیز علاقه‌مندان به هنر نشان می‌دهند.
با این توضیح، وقتی هنرمندان از ساخت پورتفولیو حرف می‌زنند، منظورشان درست کردن چیزی شبیه کاتالوگ فیزیکی یا آنلاین از پروژه‌ها، آثار و دستاوردهایشان است.
پورتفولیو به معنای سبد دارایی‌ها
معنی دیگر پورتفولیو یا پرتفوی، سبد دارایی‌هاست (خود کلمهٔ سبد را تقریباً همه به عنوان معادل فارسی پورتفولیو پذیرفته‌اند). پورتفولیو به این معنا معمولاً در حوزهٔ سرمایه گذاری، معامله‌گری و مدیریت مالی به‌کار می‌رود. اگر بخواهیم در فضای مالی، معنی کلمه پورتفولیو را به زبان ساده توضیح دهیم، چنین مثالی می‌تواند مفید باشد:
فرض کنید یک نفر تصمیم می‌گیرد پولی را که پس‌انداز کرده یا در ازای اجرای یک پروژه گرفته، سرمایه‌گذاری کند. احتمالاً چنین فردی ترجیح می‌دهد پول خود را صرفاً در یک زمینه سرمایه‌گذاری نکند. چون این کار ریسک بالایی دارد و ممکن است بخشی از سرمایه‌اش را از دست بدهد.
پس پولش را به چند بخش تقسیم می‌کند. شاید بخشی را در حساب بلندمدت بانک بگذارد. شاید با بخش دیگری طلا یا ارز بخرد. احتمالاً بخشی را هم به خرید سهام یا ملک اختصاص دهد. او اکنون یک «سبد دارایی» دارد و دارایی‌های مختلفی در این سبد قرار داده است. در ادبیات مالی و سرمایه گذاری به این سبد، پورتفو (یا پرتفوی یا پورتفولیو) می‌گویند.
تقریباً هر جا اصطلاح پورتفولیو را در فضای مالی می‌شنوید، چنین معنایی در خود دارد. مثلاً یک نفر می‌گوید: «من شرکت سیمان تهران را هم در پرتفوی خود دارم.» یا این‌که می‌شنویم: «همیشه بخشی از پرتفوی خود را به دارایی‌هایی که سریع نقد می‌شوند اختصاص دهید.» و یا: «بهتر است به جای سرمایه‌گذاری روی یک ارز دیجیتال، پورتفولیو ارز دیجیتال داشته باشید.»
اصطلاحاتی مثل سبد سهام، سبد دارایی‌های ارزی و سبد سرمایه گذاری، همگی به پرتفوهای مختلف اشاره دارند.
اولین استفاده از کلمه پورتفولیو در مباحث مالی و سرمایه گذاری
درباره این‌که نخستین بار چه کسی کلمه پورتفولیو را در فضای سرمایه‌گذاری و مدیریت مالی به‌کار برد، نمی‌توان با اطمینان نظر داد. اما دو نکته را به‌طور قطعی می‌دانیم. نخست این که حدود یک قرن پیش در سال ۱۹۳۱ در نشریهٔ اکونومیست، از اصطلاح پورتفولیو تقریباً به همان معنایی که امروز در مدیریت دارایی‌ها به‌کار می‌رود، استفاده شده است.
پورتفولیوی محصول یا سبد محصول
اصطلاح پورتفولیو فقط در میان هنرمندان و سرمایه‌گذاران باقی نماند. بلکه به تدریج راه خود را به دنیای مدیریت و کسب و کار هم باز کرد.
یکی از نخستین شرکت‌هایی که مفهوم پورتفولیو را رواج داد، گروه مشاوران بوستون یا BCG بود. این شرکت که هنوز هم از شرکت‌های بزرگ مشاوره مدیریت در جهان محسوب می‌شود، در دههٔ هفتاد میلادی (حدود نیم قرن پیش) بحث پورتفولیوی محصولات را مطرح کرده و ماتریسی را برای تحلیل سبد محصولات پیشنهاد کرد. این ماتریس را امروز به اسم ماتریس BCG می‌شناسیم.
پس از آن اصطلاح پورتفولیوی محصول یا سبد محصول (Product Portfolio) هر روز بیشتر از قبل رواج یافت و امروز چنین جمله‌هایی را زیاد از مدیران می‌شنویم: «ما می‌خواهیم محصول X را از سبد محصولات‌مان حذف کنیم.» «سبد محصولات ما بسیار متنوع‌تر از یک دههٔ قبل است.» «با این محصولات محدود، ریسک سنگینی ما را تهدید می‌کند. باید تنوع محصولات‌مان را افزایش دهیم و یک پورتفوی قوی محصول داشته باشیم.» «استراتژی پورتفولیو ما این نیست.»
پورتفولیوی پروژه
کاربرد پورتفولیو در فضای مدیریت به پورتفولیوی محصول محدود نشد. ایدهٔ پورتفولیو در قلمروهای دیگری هم که بحث انتخاب و مدیریت یک «سبد» وجود داشت، به‌کار گرفته شد.
مثلاً کسانی که در زمینهٔ مدیریت پروژه فعالیت می‌‌کردند، اصطلاح پورتفولیوی پروژه (Project Portfolio) را هم به‌کار بردند. البته نه‌اینکه صرفاً یک اصطلاح تازه مطرح شود. بلکه یک پیکرهٔ دانش هم حول این موضوع شکل گرفت. موضوعات زیر نمونه‌هایی از مباحث مدیریت پورتفولیوی پروژه هستند:
- کدام پروژه‌ها را بپذیریم؟
- کدام پژوه‌ها را در اولویت قرار دهیم؟
- منابع را چگونه به پروژه‌های مختلف تخصیص دهیم؟
- کدام پروژه‌ها را نیمه‌کاره رها کنیم و کنار بگذاریم؟
هر «مجموعه»ای پورتفولیو نیست
«پورتفولیو» یا «سبد» یک معنای عام و گسترده دارد و یک معنای خاص. در معنای عام، هر مجموعه‌ای را می‌توان یک سبد نامید. یعنی هر دو جمله زیر را می‌توان مترادف فرض کرد:
- یک خدمت جدید به مجموعه خدمات ما اضافه شده است.
- یک خدمت جدید به سبد (پرتفوی) خدمات ما اضافه شده است.
- یک برند جدید به مجموعه برندهای ما اضافه شده است.
- یک برند جدید به سبد (پورتفوی) برندهای ما اضافه شده است.
- می‌خواهیم یک گروه مشتری جدید به مجموعه مشتریان شرکت اضافه کنیم.
- می‌خواهیم یک گروه مشتری جدید به سبد (پورتفوی) مشتریان شرکت اضافه کنیم.
اما اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر صحبت کنیم و کلمهٔ سبد را به معنای عام آن در نظر نگیریم، هر «مجموعه»ای را بهتر است «سبد یا پورتفولیو» ننامیم. پورتفولیو باید چند ویژگی داشته باشد.
برخی از ویژگی های پورتفولیو
پورتفولیو به «تنوع» نیاز دارد. نه هر سطحی از تنوع و هر شکلی از تنوع. بلکه یک تنوع حساب‌شده. به شکلی که مشخص باشد حفظ این پورتفولیو با چه سطحی از ریسک همراه است و به ازای این ریسک، چقدر سود و منافع مالی ایجاد خواهد شد. می‌توان گفت پورتفولیو بدون تحلیل و برنامه‌ٔ مشخص برای مدیریت ریسک معنا پیدا نمی‌کند.
در پورتفولیو این «کلیت» است که اصالت دارد و نه تک‌تک اجزا. هیچ جزئی به خودی خود ارزشمند یا کم‌ارزش محسوب نمی‌شود و تعصبی روی حفظ آن یا اصراری روی حذف آن وجود ندارد.
ممکن است یک پروژه، یک دارایی یا یک سهم، از نظر فرد یا سازمان دیگری مناسب یا جذاب نباشد. اما مدیر یک پورتفو به نتیجه برسد که حفظ آن پروژه یا دارایی یا سهم می‌تواند پورتفوی او را به ویژگی‌های مطلوبش نزدیک‌تر کند. به شکل مشابه، ممکن است یک محصول یا دارایی یا سهم از نظر بازار و از زوایهٔ نگاه ناظر بیرونی بسیار جذاب باشد. اما مدیر پورتفو به نتیجه برسد که ترکیب آن با سایر دارایی‌ها مناسب نیست و سبد مطلوبی نمی‌سازد.
باید برای پورتفولیو «هدف» و «افق زمانی» تعریف شود. بدون اینها نمی‌توان یک پورتفولیو را مدیریت یا ارزیابی کرد. باید بدانیم که این سبد قرار است برای یک سال حفظ شود یا ده سال؟ باید بدانیم که آیا این سبد قرار است در کوتاه‌مدت هم سودآور باشد یا همین که در میان‌مدت و بلندمدت سودآور باشد کافی است؟ آیا انتظار می‌رود که این سبد سود نقدی ایجاد کند؟ یا صرفاً قرار است ارزش بازار آن افزایش پیدا کند و روزی که آن را فروختیم و واگذار کردیم، سرمایه‌گذاری‌مان را جبران کند؟
البته اینها صرفاً چند نمونه از ویژگی‌های پورتفولیو هستند. بسته به این که پرتفو را در چه حوزه‌‌ای تعریف کنید، ویژگی‌های دیگری هم به این فهرست افزوده خواهد شد. مثلاً در پورتفوهای سرمایه‌گذاری، این سوال هم مهم است که «این سبد قرار است چقدر نقدپذیر باشد و در صورت نیاز با چه سرعتی نقد شود؟» یا این‌که در پورتفوی محصول ممکن است سوال این باشد که «این سبد محصولات قرار است ریسک ما را در مقابل کدام تغییرات محیطی و تحولات تکنولوژیک، کاهش دهند؟»
تعریف پورتفولیو
ممکن است بعد از بررسی توضیحات مربوط به پورتفولیو با خود بگوییم که بحث پورتفولیو همان ضرب‌المثل قدیمی خودمان است که تخم‌مرغ‌هایتان را در یک سبد نگذارید.
گذاشتن تخم‌مرغ‌ها در سبدهای مختلف، یکی از مصداق‌های تنوع‌بخشی است و در بحث پورتفولیو هم به تنوع‌بخشی توجه می‌شود. اما نباید گرفتار این ساده‌سازی افراطی شویم که بحث پیچیده مدیریت پورتفولیو را به ایده ساده‌ای مثل تنوع‌بخشی تقلیل دهیم. مدیریت پورتفولیو کاری پیچیده و تخصصی است که عده‌ای عمر خود را برای آن گذاشته‌اند و می‌گذارند و هر چقدر هم درباره‌اش مطالعه کنیم، هنوز نمی‌توانیم ادعا کنیم که همه جنبه‌های آن را می‌شناسیم.
منبع: متمم
